نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.
سؤال 1ـ بهترین سن ایجاد روحیه مسؤولیتپذیری در کودکان چه زمانی است؟
پاسخ:
دوران خردسالی، بهترین زمان برای آموزش مسؤولیتپذیری است؛ چرا که کودک به طور فطری به کار و فعالیت علاقه دارد و برایش لذت بخش است و احساس مهم بودن را در او بر میانگیزد. افزون بر این، روحیهی استقلالطلبی و خود اتکایی کودک میتواند والدین را در این امر کمک کند.
شما میتوانید با توجه به سن فرزند خود، اموری را به او واگذارید تا به مرور به انجام کارهای شخصی و انجام مسؤولیتهای واگذار شده عادت کند.
کودکان نوپا به جمع و جور کردن لباسها، قرار دادن لباسهای کثیف در سبد مخصوص، ریختن زبالهها در سطل زباله و... علاقه دارند.
کودکان 2 ساله میتوانند جورابها را جفت، و لباسها را مرتب کنند.
کودکان 3 و 4 ساله دوست دارند غذایشان را خودشان بخورند و لباسها و کفشهایشان را خود بپوشند.
کودکان 5 ساله مایلند میز غذا یا سفره را بچینند؛ کشوها و رختخواب را مرتب کنند؛ البته مقصود از چیدن میز یا سفره، حمل و نقل ظرفهای داغ غذا یا اشیای خطرناک مانند چاقو یا ظرفهای قابل شکستن نیست.
کودکان 6 ساله دوست دارند و میتوانند نیازمندیهای اولیه منزل (نان، سبزی، ماست و...) را با فرض مصونیت از خطرها بخرند.
کودکان سنین بالاتر، شیفتهی پذیرش مسؤولیتهای مهمتر هستند. اموری از قبیل تعمیر وسایل، محاسبهی سندها، شست و شوی ماشین، بازنویسی مطالب، تصحیح ورقه و... و آشپزی و خیاطی (دختران)، در ایجاد روحیهی مسؤولیتپذیری آنان بسیار مؤثر است.
برای ایجاد این روحیه در کودکان، بکوشید امور را به صورت جهتدار و در محدودهی خاص به آنان واگذارید. واگذاری امور به صورت پراکنده، مطلوب نیست.
سؤال 2ـ برای ایجاد روحیه مسؤولیتپذیری در کودکان چه باید کرد؟
پاسخ:
باید از همان سنین کودکی، اموری را به آنان واگذارید. برخی والدین به سبب ترس از خطرها یا به جهت ضررهای مالی، کودکان را از انجام کارها منع میکنند که مطلوب نیست.
اگر مسؤولیتها را با توجه به اقتضای سن کودکان به آنان واگذارید، دیگر نباید نگران خطرها باشید. کودک 3 ساله میتواند زبالهها را جمع کند و در سطل زباله قرار دهد؛ اما توانایی ندارد آن را از پلهها پایین ببرد. فرزند 4 سالهی شما میتواند ظروف خالی غذا را بیاورد و روی میز یا سفره بچیند، اما آوردن ظرف غذای داغ در توانش نیست.
اگر سن کودک اقتضا دارد کارهایی با احتمال خطر را انجام دهد (آوردن چای و غذای داغ، کار با چرخ گوشت، هویه، اتو زدن لباس، کار با درل، گذر از خیابان برای خرید و...) تا مدتی بر کارش نظارت کنید و زمانی که اطمینان نسبی یافتید میتواند بدون نظارت شما مسؤولیتها را انجام دهد، با توکل به خدای بزرگ و توسل به امامان معصوم به او استقلال دهید.
اگر از ضررهای مالی واگذاری مسؤولیت نگرانید، از کارهای کم اهمیتتر (پول کم برای خرید، لباس ارزان قیمت برای اتو زدن، پارچهی کم بها برای دوخت و دوز، آشپزی برای اعضای خانواده و نه مهمان و...) آغاز کنید.
اگر امر دایر است بین رشد عاطفی و شخصیتی فرزند و ضرر مالی قابل تحمل (ریختن ظرف ماست، گم کردن پول خرید نان، خرید میوهی نامطلوب، خرید روزنامهی اشتباهی، شکستن لیوان، سوزاندن لباس کم بها با اتو، خراب کردن پارچهی کهنه هنگام خیاطی، شور کردن خورش در آشپزی و...)، رشد او ترجیح دارد و آثار این رشد را در آیندهی زندگیاش خواهید دید.
برای ایجاد تنوع و پیشگیری از خستگی کودکان همسال، بکوشید مسؤولیتها را چرخشی کنید. به کودکان خردسال که مایلند مسؤولیتهای برادر یا خواهر بزرگتر را انجام دهند، توضیح دهید که وقتی سنشان بالاتر رود، آن مسؤولیتها را به عهده خواهند گرفت.
_________________________
منبع:
نسیم مهر جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی