نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.
سؤال 1 ـ چه کنیم تا فرزندانمان از ابتدای تحصیل، به خوبی درس بخوانند و دچار مشکلات تحصیلی نشوند؟
جواب:
برای توفیق در این امر، به مسائل ذیل توجه کنید:
1. هماهنگی با مدرسه:
ارتباط و هماهنگی با مدرسه از همان ابتدای تحصیل، سبب میشود تا از فضای تحصیلی فرزند خود، میزان تکالیف، زمان مورد نیاز تکالیف، روش معلم و... آگاه شوید و در موقعیتهای گوناگون، برخورد مناسب داشته باشید؛ برای مثال، اگر گفت: تکالیفم را در مدرسه نوشتهام، با توجه به این که از فضای مدرسه و روش معلم آگاهی دارید، پیگیری خواهید کرد.
2. برنامهریزی:
برای انجام تکالیف کودک، با همراهی خود او برنامهریزی کنید. توجه داشته باشید که برنامهی درسی و تکالیف، با برنامهی کودک تلویزیون و فعالیتهای دیگر او تداخل نداشته باشد. در برنامهریزی، به تفاوتهای فردی کودکان توجه کنید. برخی کودکان مایلند بیدرنگ پس از بازگشت از مدرسه، تکالیف درسی را انجام دهند؛ برخی دوست دارند، پس از استراحت و بازی به تکالیف برسند، و برخی ساعتی را به انجام تکالیف و ساعتی را به بازی میپردازند و پس از بازی، تکالیف را به پایان میبرند. مطلوب این است که اول استراحت پس از مدرسه، بعد انجام تکالیف، سپس بازی باشد.
3. فراهم ساختن زمینه:
برای انجام درست تکالیف و امور مدرسه، محیط را آرام و بیصدا کنید. مطالعهی والدین هنگام انجام تکالیف کودک، انگیزهی بسیاری در او ایجاد میکند. بکوشید در این هنگام، محرکهای مزاحم از قبیل تلویزیون، رادیو و... را از بین ببرید.
4. فراهم آوردن امکانات:
اتاق مستقل، نور و حرارت کافی، میز، صندلی، کمد کتاب و امکاناتی از این قبیل، انگیزهی کودک را در درس و انجام تکالیف افزون میکند.
5. تشویق:
تشویق در این امر، نقش معجزهآسایی دارد.
سؤال 2ـ فرزند 9 سالهام درس نمیخواند و تکالیفش را انجام نمیدهد. علل و راههای درمان آن چیست؟
جواب:
شما باید برای رفع این مشکل، از روش حل مسأله استفاده کنید، بدین معنا که علل احتمالی را در نظر گرفته، در پی از بین بردن آن باشید.
علل گوناگون مشکلات درسی کودکان چنین است:
1. مشکلات جسمی:
ممکن است فرزند شما در بینایی یا شنوایی ضعف داشته یا به بیماری مزمنی مبتلا باشد. مراجعه به متخصص، نگرانی شما را از این جهت از بین میبرد.
2. مشکلات روحی:
فشارهای روحی ناشی از اختلاف پدر و مادر، حسادت به فرزند تازه متولد شده، تبعیض و مقایسهی کودک با دیگران، سرزنش و توبیخ و... به طور قطع در رشد تحصیلی او اثر منفی دارد و او را از انجام امور درسی باز خواهد داشت.
3. اختلال در یادگیری:
اختلال در یادگیری (LEARNING DISORDER) یا ناتواناییهای یادگیری (LEARNING DISABILITY) که 80 درصد به صورت اختلال در خواندن خود را نشان میدهد، یکی از عوامل مشکلات درسی و عدم انجام تکالیف است. کودکان مبتلا به این اختلال از جهت هوش، متوسط رو به بالا هستند؛ پس برخلاف تصور برخی، اختلال در یادگیری، به معنای عقبماندگی ذهنی نیست.
مشکلات این گونه کودکان، مربوط به ادراک، تمیز، حافظه و توالی دیداری و شنیداری است و به طور معمول در تشخیص کلمات مشابه چون دوز و زود و غاز و زاغ، روز و زور، و... مشکل دارند. [1]
4. خستگی:
بازی و فعالیتهای فیزیکی بیش از حد، سبب خستگی فراوان و در نتیجه، عدم انجام تکالیف خواهد شد؛ پس این گونه فعالیتها نیز باید حساب شده و براساس برنامه باشد.
5. حواسپرتی:
برخی کودکان، وقتی تنها هستند، حواسشان پرت میشود؛ پس باید زمینهای فراهم شود که یا مادر در اتاق کودک باشد یا کودک در محل فعالیت مادر (آشپزخانه) به تکالیفش برسد تا در صورت حواسپرتی، مادر به او کمک کند.
6. هوش فوقالعاده:
در مواردی (گرچه اندک)، هوش بالای کودک، مانع از انجام تکالیف است؛ زیرا از دید او، انجام تکالیف، بسیار بچگانه است. برای چنین کودکی میتوانید با هماهنگی با معلم، برنامهی ویژهای را ترتیب دهید.
سؤال 3ـ پسرم کلاس دوم راهنمایی است و درس نمیخواند. چگونه او را به این کار وادارم؟
جواب:
پیش از هر کاری، توقع بهترین بودن او را در همه چیز از ذهن خود بیرون کنید و معتقد شوید که هر کودک و نوجوانی در زمینههای خاصی استعداد دارد و لازم نیست در همه چیز، بهترین باشد.
امام علی (علیه السلام) میفرماید: «لا یزال الناس بخیر ما تفاوتوا فاذا استووا هلکوا». [2] خیر مردم، پیوسته در تفاوتهای آنان است و اگر مساوی شوند، از بین خواهند رفت.
بسیاری از والدین به نمرهی 20 علاقه نشان میدهند که مطلوب نیست. مهم این است که کودک شما در حد توان خود بکوشد؛ گرچه نمرهی 20 نگیرد.
توقع بیش از هوش کودک نیز از اشتباهات برخی خانوادهها است.
بیتوجهی فرزند شما به درس، ممکن است به علل ذیل باشد:
1. حساسیت بیش از حد:
با توجه به این که فرزند شما وارد دورهی نوجوانی شده و حس استقلال دارد، تذکرها و نصیحتهای پی در پی شما، به طور غیر مستقیم به او پیام میدهد که هنوز بچه است و بزرگ نشده. این پیام، او را به موضع لج میکشاند تا استقلال خود را اثبات کند؛ بنابراین، نصیحتها را قطع کنید و به این مسأله، حساسیت چندانی نشان ندهید. اجازه دهید خود به تحصیل بیندیشد و مسؤولیتپذیری از درون ایجاد شود.
2. محیط نا آرام خانه:
اگر با همسر خود مشاجره دارید، و اگر برادر یا خواهر بزرگتر او وی را میآزارند، باید متوقف شود.
3. سستی و رخوت با منشأ پزشکی:
ممکن است بیرغبتی نوجوان به درس، علت پزشکی (کارکرد بد کبد، عفونت کلیه، اختلالات هورمونی) باشد که در این صورت، مراجعه به پزشک لازم است.
4. رژیم غذایی:
مصرف پی در پی خوراکیهای با طبع سرد، نوجوان را دچار سستی میکند؛ بنابر این توصیه میشود در کنار این گونه خوراکیها، از خوردنیهای با طبع گرم نیز استفاده کند. مصرف فراوان شیرینی نیز با توجه به هضم سنگین گلوکز، بدن را دچار سستی میکند.
5. همانندسازی:
احتمال این که بین نزدیکان، بیسوادان پولداری باشند و فرزند شما آنان را الگو گرفته باشد، وجود دارد. باید الگوهای باسوادی را از نزدیکان که در زندگی خانوادگی و تربیت فرزند موفق هستند و جایگاه اجتماعی ویژهای دارند، به او معرفی کنید.
سؤال 4ـ پسرم در کلاس اول دبیرستان دچار افت تحصیلی شده است؛ در حالی که پیشتر، هیچگونه مشکلی نداشت، علت چیست؟
جواب:
افت تحصیلی، یعنی کاهش عملکرد تحصیلی از سطحی رضایتبخش به سطحی نامطلوب. برای مواجهه درست با این مشکل، باید ریشهها را بیابید. توجه داشته باشید که بازجویی، پیله کردن، تهدید و حتی التماس برای از بین بردن افت تحصیلی تأثیری ندارد.
افت تحصیلی برای شاگردان اول دبیرستان به دو دلیل، عمومی است:
1. فشارهای خاص دوران بلوغ (اشتغال خاطر، تحلیل انرژی ذهنی، عدم تمرکز)؛
2. توهم نادرستی که دبیرستان به مطالعهی فراوانی نیاز ندارد.
برای کم کردن تأثیر این دو عامل، زمینههای آرامش روحی او را فراهم آورید و برایش تبیین کنید که دبیرستان، تکالیف نوشتاریاش کمتر میشود؛ اما به جهت تخصصی شدن درسها، از میزان مطالعهی آنها کاسته نخواهد شد.
افزون بر این دو، علل دیگری نیز میتواند سبب افت تحصیلی شود:
1. تغییر محیط:
هرگونه تغییر محیط (خانه و مدرسه) افت میآورد و پس از تطبیق با محیط جدید، از بین میرود.
2. عقب ماندن از درس:
ممکن است چند روزی به سبب مسافرت، بیماری، افسردگی و... از درس عقب مانده باشد که باید با کلاسهای جبرانی خصوصی یا استفاده از همسالان درسخوان جبران شود.
3. انتقامجویی:
بررسی کنید شاید خواستهای منطقی و مشروع داشته است و به آن بیاعتنایی کردهاید. گاهی نوجوان به سبب بیاعتنایی به خواستهاش درس نمیخواند تا از والدین انتقام بگیرد.
4. همسالان:
در محیط دبیرستان، با همسالان و دوستان جدید آشنا شده است. احتمال این که همسالان او انگیزهای برای درس خواندن ندارند، وجود دارد. بکوشید با نرمی، ارتباط او را با آنان قطع یا کمتر کنید.
5. عدم تمرکز:
گاهی عوامل تمرکز زدا مثل مشکلات روحی، فضای نامناسب، لباس تنگ، مکان نامناسب (شلوغ و پر سر و صدا)، زمان نامناسب (هنگام گرسنگی و سیری بیش از حد) و... سبب افت میشوند.
6. مدرسه:
برنامهی نامناسب درسی، تعویض معلمان، روش خشن مدرسه، شیوهی تدریس معلمان، وضعیت فیزیکی کلاس، شلوغی کلاس و... نیز در افت تحصیلی دانشآموزان مؤثر است.
سؤال 5ـ پسر 8 سالهام بسیار تیزهوش است و در کلاس درس، زیاد میپرسد؛ به گونهای که معلم نمیتواند او را تحمل کند و مشکلاتی را برای مدرسه پدید آورده است. نمیدانم با این مسأله چگونه برخورد کنم!
جواب:
پیشنهاد میکنم برای اطمینان از تیزهوشی او، میزان هوش (IQ) او را مشخص کنید؛ زیرا زیاد پرسیدن، دلیل بر تیزهوشی کودک نیست.
در صورت اثبات نبوغ کودک خود، طبیعی است که مشکلاتی را برای معلم و همسالان پدید میآورد؛ بنابراین، در صورت امکان، باید او را در مدارس خاص تیزهوشان ثبت نام کنید و اگر چنین امکانی وجود نداشته باشد، با ارتباط با اولیای مدرسه، از آنان برنامهی ویژهای را درخواست کنید.
در ضمن به فرزند خود، عملکرد مناسب را آموزش دهید. او باید از دستورهای معلم پیروی کند؛ به سخنان او گوش دهد؛ هنگام تدریس معلم، به او نگاه کند؛ با معلم و همسالان برخورد مؤدبانه داشته باشد؛ در انتظار نوبت بماند و تکالیفش را مرتب و تمیز انجام دهد.
____________________________
پی نوشت:
[1] ـ برای آشنایی بیشتر با ناتواناییهای یادگیری و راههای درمان از طریق تمرینهای عملی میتوانید از سه کتاب درمان اختلالات دیکتهنویسی، درمان اختلالات ریاضی (انتشارات فرا روان) و درمان اختلالات خواندن (انتشارات گفتمان خلاق)، تألیف مصطفی تبریزی استفاده کنید.
[2] ـ عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 58؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 77، ص 383.
منبع:
نسیم مهر جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی